• To drugie najczęstsze schorzenie wśród Polaków.
• Większość osób nie wie, że choruje na nerki.
• Przewlekła choroba nerek (PChN) rozwija się bez objawów przez 20-30 lat. Nazywana jest cichą epidemią.
• Codziennie 11 osób dowiaduje się, że musi rozpocząć dializami ratującymi życie.
• Z powodu nieleczonej choroby nerek umiera r/r ok. 80 000 z nas.

Przewlekła choroba nerek (PChN) to obecnie jedno z najczęściej występujących schorzeń cywilizacyjnych. Na całym świecie choruje na nią już prawie 700 mln osób. Choroba ma charakter postępujący – prowadzi do pogarszania się czynności nerek. Kiedy nerki przestają pracować, pacjent wymaga leczenia nerkozastępczego: przeszczepienia narządu lub dializoterapii. Dializy i transplantacja są zabiegami ratującymi życie. W Polsce dializowanych jest ponad 20 tys. osób. Zdecydowana większość chorych na PChN dowiaduje się jednak o swojej chorobie zbyt późno, by uniknąć hemodializ. Tymczasem wystarczą proste badania, by ją wykryć i efektywnie spowolnić jej rozwój.

• Przewlekła choroba nerek – skąd się bierze?

PChN to określenie zaburzenia czynności lub budowy nerek trwającego ponad 3 miesiące (niezależnie od pochodzenia) i mającego konsekwencja dla zdrowia. Gdy PChN jest zaawansowana, nerki nie są już w stanie oczyszczać krwi z toksyn i szkodliwych produktów przemiany materii oraz wykonywać w pełni pozostałych funkcji, w tym produkcji ważnych hormonów. Choroba może zacząć się nagle lub rozwijać w utajeniu przez dłuższy czas. Zwykle przebiega bezboleśnie, dlatego niekiedy jest późno rozpoznawana. U większości osób niewydolność nerek pojawia się po kilku latach ich przewlekłej choroby (ostra niewydolność nerek, czyli nagłe upośledzenie ich czynności, zdarza się zdecydowanie rzadziej ale pozostawia również swoje konsekwencje). Najczęściej przyczyną PChN są inne choroby przewlekłe – szczególnie cukrzyca i nadciśnienie tętnicze, ale też: kłębuszkowe zapalenia nerek, miażdżyca, niewydolność serca, choroby reumatologiczne, metaboliczne, hematologiczne, nowotworowe. PChN może też wynikać z nieprawidłowej budowy nerek bądź być pochodną takich uwarunkowań genetycznych jak wielotorbielowate zwyrodnienie nerek. To przyczyny tak zwane pierwotne – występujące w obrębie samych nerek. Jednak PChN z tych powodów występuję zdecydowanie rzadziej niż jako pochodna innych chorób.

• Objawy przewlekłej choroby nerek

Objawy PChN mogą być bardzo różne. Wśród najczęstszych znajdują się: zmiany objętości i jakości moczu (pienienie się, krwiomocz), czasem trudności w jego oddawaniu, obrzęk: stóp, kostek, podudzi, zmęczenie lub osłabienie, duszność, zapach amoniaku z ust lub jego posmak, metaliczny posmak w ustach, ból w okolicy lędźwiowej, świąd skóry, utrata apetytu, nudności i wymioty, większa liczba epizodów hipoglikemii u chorych na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze. U większości osób występuje wiele objawów choroby.

• Rozpoznanie PChN

Chorobę tę rozpoznaje się na podstawie objawów i badań laboratoryjnych. Szczególnie istotne są zmiany w badaniu ogólnym moczu – białkomocz oraz zmiany w osadzie moczu. Dodatkowo ocenia się funkcję filtracyjną nerek (GFR- filtracja kłębuszkowa, ang. Glomerular Filtration Rate), którą wylicza się ze stężenia kreatyniny w surowicy krwi uwzględniając wiek i płeć chorego. Jeśli występują opisane wyżej objawy warto wykonać właśnie takie badania przesiewowe (badanie ogólne moczu i stężenie kreatyniny w surowicy krwi) i udać się z nimi do lekarza POZ lub nefrologa. Nefrolog zweryfikuje diagnozę i, jeśli trzeba, zaproponuje dalszą diagnostykę i leczenie. Konieczna może się okazać np. biopsja nerek – badanie podstawowe do rozpoznania wielu rodzajów chorób kłębuszków nerkowych – chorób które często można skutecznie leczyć. Celem tych i innych zabiegów jest spowolnienie postępu choroby zasadniczej nerek, aby zapobiec ich niewydolności. Obecnie pojawiły się nowe, skuteczne leki – „flozyny”, pierwotnie stosowane u ludzi z cukrzycą, ale teraz już wiemy, że skutecznie spowalniają postęp PChN w przebiegu również innych chorób niż cukrzyca, bardzo skuteczna w niewydolności serca która nierzadko współistnieje z niewydolnością nerek.

Badania przesiewowe w kierunku przewlekłej choroby nerek są proste, szybkie i tanie. Warto je wykonywać cyklicznie. Z wiekiem funkcje nerek ulegają naturalnemu uszkodzeniu – na PChN choruje co trzecia osoba po 65. roku życia. Zaleca się, by po przekroczeniu 40. roku życia systematycznie badać skład moczu oraz poziom kreatyniny we krwi. Osoby z chorobami przewlekłymi (nadciśnieniem tętniczym, cukrzycą, miażdżycą i innymi) są szczególnie narażone na wystąpienie PChN i powinny regularnie powtarzać badania laboratoryjne (kreatynina, analiza moczu), aby wykryć i leczyć PChN na wczesnym etapie – radzi Szymon Brzósko, dr hab. nauk medycznych, nefrolog, dyrektor medyczny sieci stacji dializ DaVita.

• Leczenie PchN – przeszczepienie lub dializoterapia

Gdy niewydolność nerek jest zaawansowana potrzebne jest wprowadzenie leczenia nerkozastępczego. Najlepszą metodą leczenia jest przeszczepienie nerki. Jeśli przeprowadzenie tego zabiegu jest niemożliwe lub pacjent nie wyraża na nie zgody, stosuje się leczenie dializacyjne. Hemodializa to najpopularniejsza z metod tego leczenia. Wykonywana jest w Polsce w ośrodkach dializ. Kolejną metodą leczenia jest dializa otrzewnowa – zabieg wykonywany przez pacjenta w domu.

Przeszczepienie nerki ze względu na jakość i długość życia pacjentów jest najefektywniejszą metodą leczenia PChN. Do momentu jego wykonania albo w sytuacji, gdy nie może być przeprowadzony, stosuje się dializoterapię. To zabieg, który wykonywany jest u chorego najczęściej 3 razy w tygodniu i trwa średnio 4-4,5 godziny. Polega na oczyszczaniu krwi z toksyn i zbędnych elementów przemiany materii oraz usuwaniu nadmiernej ilości wody nagromadzonej w organizmie w wyniku nieprawidłowego działania nerek. Podczas hemodializy krew pacjenta wielokrotnie pobierana jest do dializatora (który jest kluczowym elementem aparatu, tzw. sztucznej nerki), oczyszczana w nim i z powrotem przetaczana do układu krążenia. W organizmie człowieka znajduje się średnio od 4 do 5 litrów krwi. W trakcie hemodializy w danym momencie poza organizmem pacjenta pozostaje około 300-400 ml. – dodaje docent Brzósko.

Inną metodą leczenia jest dializa otrzewnowa, z której może skorzystać część pacjentów spełniających określone warunki medyczne. Dializa otrzewnowa polega na usuwaniu toksyn mocznicowych przez błonę otrzewnową, która wyściela jamę brzuszną (otrzewnową) i znajdujące się w niej narządy. Do jamy brzusznej (przez wcześniej wszczepiony przez chirurga nieduży cewnik) wprowadza się specjalny płyn, tzw. dializat. Płyn ma tak dobrany skład chemiczny, aby przenikały do niego z krwi substancje, które powinny być usunięte (np. mocznik, potas, fosforany) i jednocześnie, aby z płynu do krwi wchłaniały się substancje potrzebne do wyrównania kwasicy metabolicznej. Dializat zawiera też substancje, dzięki którym uzyskuje się odpowiednie odwodnienie chorego. Pacjent samodzielnie wpuszcza i wypuszcza płyn 3-5 razy na dobę lub korzysta ze specjalnego aparatu, tzw. cyklera. Cykler jest programowany tak, aby 4- 8 razy w ciągu nocy, podczas snu, wymienić płyn dializacyjny, co trwa od 8 do 10 godzin. Rano pacjent odłącza aparat, zamyka cewnik zatyczką i funkcjonuje bez dodatkowych obciążeń – opisuje doc. Brzósko.

• Profilaktyka, profilaktyka i jeszcze raz profilaktyka

Leczenie hemodializami lub dializami otrzewnowymi to wymagająca procedura medyczna. PChN bardzo wpływa na życie i dobrostan psychiczny nią dotkniętych. Hemodializa musi być przeprowadzana regularnie, ponieważ jest zabiegiem ratującym życie.

Dane wskazują, że na PChN zapada z roku na rok coraz więcej ludzi. Eksperci twierdzą, że ten trend będzie się umacniał. Obecnie na świecie choruje na nią już prawie 700 milionów osób, w Polsce to około 4,5 mln, z czego 20 tys. jest dializowanych. Tej poważnej i uciążliwej choroby można jednak uniknąć albo bardzo skutecznie spowolnić jej rozwój. Najprostszą receptą na to są badania profilaktyczne. Co roku, w drugi czwartek marca, obchodzimy Światowy Dzień Nerek. Warto sobie wpisać tę datę w kalendarz jako dzień, w którym będziemy wykonywać regularne badania przesiewowe w kierunku PChN. To może uratować nasze życie i zdrowie – mówi Iwona Mazur, prezes Ogólnopolskiego Stowarzyszenia Osób Dializowanych.

• Gdzie można wykonać badania w kierunku PChN?

Badania te można wykonać w laboratoriach w całej Polsce. Wystarczy mieć skierowanie od swojego lekarza POZ lub wykonać je prywatnie. Z okazji Światowego Dnia Nerek Ogólnopolskie Stowarzyszenie Osób Dializowanych w Krakowie zaprasza 1000 osób na bezpłatne badanie w kierunku PChN do sieci laboratoriów Diagnostyka. W najbliższym czasie ruszy także nowa strona stowarzyszenia, w której będzie można znaleźć wiele przydatnych informacji na temat zdrowia nerek.

Szymon Brzósko, Dyrektor Medyczny DaVita