Edukacja dietetyczna dla pacjentów

Pacjenci, którzy zostali zakwalifikowani do przewlekłego leczenia za pomocą hemodializy (HD i DO), powinni rozpocząć edukację dietetyczną od razu po rozpoczęciu leczenia nerkozastępczego. Wczesna edukacja jest kluczowa, aby wyjaśnić specyficzne zasady żywienia na tym etapie leczenia.

Pacjenci rozpoczynający leczenie dializami muszą dokonać bardzo dużo zmian w sposobie żywienia w porównaniu z okresem leczenia zachowawczego, a dotyczy one w szczególności zawartości w diecie białka, płynów, fosforu, sodu i potasu

Odpowiednia wiedza żywieniowa i umiejętność samodzielnego komponowania jadłospisów wywierają znaczący wpływ na przestrzeganie zaleceń dietetycznych, a w konsekwencji pozwalają na opóźnienie postępu choroby, Należy jednak pamiętać, że pacjenci dializowani są w grupie dużego ryzyka niedożywienia białkowo-energetycznego, które stanowi jedną z głównych przyczyn śmiertelności.

Zasady diety w hemodializie i dializie otrzewnowej

Obie diety mają na celu wspieranie zdrowia pacjentów z chorobami nerek, ale różnią się w zależności od metody dializy i związanych z nią specyficznych potrzeb i ograniczeń dietetycznych.

DIETA W HEMODIALIZIE

Zapotrzebowanie energetyczne

Wytyczne KDOQI dla pacjentów dializowanych zalecają dzienne spożycie energii na poziomie 35 kcal/kg n.m. c. /d. u chorych poniżej 60. rż. i 30–35 kcal/kg n.m. c./d. u chorych powyżej 60. rż.

Źródła energii

Główne źródła energii to węglowodany złożone (takie jak kasze, makarony, pieczywo, mąka) oraz tłuszcze, głównie pochodzenia roślinnego. Należy też zapewnić odpowiednią ilość błonnika pokarmowego, aby zapobiec zaparciom. Optymalna ilość błonnika u pacjentów HD to 20–30 g/d.

Podstawowym źródłem tłuszczu powinny być przede wszystkim produkty roślinne (olej słonecznikowy, sojowy, oliwa z oliwek, miękka margaryna oraz niewielkie ilości masła) a także w ograniczonej ilości tłuste ryby morskie (łosoś, makrela, halibut, tuńczyk).

Białko:

Dieta powinna zawierać 1,0 – 1,2 g białka/kg n.m.c/d. Co najmniej 50% spożywanego białka powinno pochodzić z białka o wysokiej wartości biologicznej. Najlepsze źródła to produkty zwierzęce, takie jak mleko i jego przetwory, mięso, drób, ryby oraz białka jaj. Białko roślinne powinno stanowić uzupełnienie diety.

W jaki sposób możemy ograniczyć sól w codziennej diecie

W celu ograniczenia nadmiaru soli w diecie należy ograniczyć́ wędliny wędzone, peklowane, konserwy (mięsne, rybne, drobiowe), pieczywo nadmiernie solone.

DIETA W DIALIZIE OTRZEWNOWEJ

W grupie chorych dializowanych otrzewnowo zalecenia dotyczące ilości spożywanej energii muszą być modyfikowane, ponieważ dodatkowo dużo kalorii jest dostarczanych z wchłoniętej glukozy z płynu dializacyjnego (od 500 do 1 000 kcal/d).

W związku z tym należy ograniczyć spożycie węglowodanów, w szczególności cukrów prostych (cukier, słodycze, miód, soki owocowe).

Białko

Zwiększeniu ulega natomiast zawartość białka w diecie do 1,3 – 1,5g białka/kg n.m.c. /d, ze względu na utratę znacznej ilości białka wraz z płynem dializacyjnym.

Potas

Ograniczenie spożycia potasu jest kluczowe dla osób poddawanych dializom, ponieważ nadmiar potasu we krwi może prowadzić do poważnych problemów z sercem. Objawy zbyt dużego stężenia potasu to osłabienie mięśni (uczucie „nóg jak z waty”), porażenie mięśni, mrowienie, zaburzenia świadomości, wolne bicie serca, arytmia, a nawet nagły zgon sercowy.

W przypadku hemodializy, poziom potasu we krwi jest kontrolowany co najmniej raz w miesiącu, przed i po dializie. Lekarz analizuje wyniki i informuje pacjentów o konieczności ograniczenia potasu w diecie. Jeśli nie jesteś pewien, czy musisz ograniczyć potas i w jakim stopniu, zapytaj lekarza.

W przypadku leczenia dializą otrzewnową bardzo rzadko dochodzi do zbyt dużych stężeń potasu we krwi, nawet u pacjentów nieoddających mocz, częściej stwierdza się jego niedobór.

Jak możemy obniżyć zawartości potasu?

Dieta niskopotasowa nie musi być monotonna. Większość produktów, nawet tych wysokopotasowych, może być spożywana po odpowiednim przygotowaniu.

Przy zmniejszaniu spożycia potasu ważny jest sposób przygotowywania potraw warzywnych. Zmniejszenie jego zawartości można uzyskać, stosując tak zwane podwójne gotowanie bez dodatku soli – warzywa trzeba drobno pokroić, zalać wrzątkiem, moczyć przez kilkadziesiąt minut, kilkakrotnie przepłukać i następnie gotować do miękkości.

Uwaga!

Samo moczenie warzyw w wodzie nie jest wystarczająco skuteczne w usuwaniu potasu z produktu.

Kontrola fosforu w diecie

Wydalanie fosforanów u zdrowych osób następuje niemal wyłącznie z moczem. Dlatego u chorych dializowanych zwykle ulega on kumulacji w organizmie. Wysokie stężenie fosforanów wpływa niekorzystnie na układ sercowo-naczyniowy.

Przy podwyższonym stężeniu fosforu we krwi, usunięcie jego nadmiaru za pomocą dializy jest trudne i często nieskuteczne. Skuteczne obniżenie poziomu fosforu w organizmie wymaga wyeliminowania z diety produktów bogatych w fosfor oraz stosowania odpowiednich leków wiążących ten pierwiastek.

Ukryte źródła fosforu w diecie

Osobom dializowanym zaleca się, aby zawartość fosforu w diecie mieściła się w granicach 800-1000 mg/d. Wiąże się to z koniecznością ograniczenia produktów, które są jego istotnym źródłem, a w szczególności unikanie żywności zawierającej dodatki fosforanowe, które mogą zawierać nawet o 70% więcej fosforu niż produkty nieprzetworzone.

Dodatki

zawierające fosforany oznaczone są na produktach spożywczych oznaczone symbolami: E338, E339, E340, E341, E450, E540, E543, E544.

Uwaga:

Największy wpływ na stężenie fosforu w surowicy ma spożycie

 — fosforanów nieorganicznych (produkty wzbogacone o dodatki fosforanowe), a następnie

— produktów pochodzenia zwierzęcego.

 Najmniejszy wpływ na jego stężenie we krwi mają produkty pochodzenia roślinnego.

Fosfor – zalecenia dotyczące przygotowania posiłków

GOTOWANIE ŻYWNOŚCI OBNIŻA ZAWARTOŚĆ FOSFORU

Jeśli chcemy jeszcze bardziej zmniejszyć zawartość fosforu należy mięso moczyć w zimnej wodzie godzinę przed gotowaniem. Na zawartość fosforu w mięsie mają również wpływ:

• czas gotowania
• użyta woda oraz
• porcja mięsa.

Zawartość fosforu w próbce mięsa pokrojonego w plastry i gotowanego przez 30 minut jest prawie o połowę niższa od zawartości fosforu w większym, niepokrojonym kawałku mięsa gotowanym przez 10 minut.

Płyny

Spożycie płynów

Jak to obliczyć;

Ilość płynów, którą możesz pić, to objętość wydalanego moczu na dobę + 500 ml (dla strat związanych z poceniem się, oddychaniem i wydalaniem z kałem).

– Dla pacjentów dializowanych otrzewnowo trzeba dodać ilość wody usuniętej z organizmu podczas dializy (dobowa ultrafiltracja).

– Jeśli nie oddajesz moczu wcale lub w bardzo małej ilości, dobowe przyrosty masy ciała między dializami nie powinny przekraczać 1,5 – 2 kg. Większe przyrosty mogą prowadzić do przewodnienia, obrzęku płuc i nadciśnienia.

Inne źródła płynów:

Pamiętaj, że w suchych pokarmach (np. chleb, ryż) jest około 400 – 500 ml wody. Jedząc zupy, kisiele, budynie, galaretki czy owoce, również dostarczasz płynów do organizmu i trzeba to uwzględnić w obliczeniach.

Płynami zalecanymi dla chorych HD są: wody mineralne (niskozmineralizowane), słaba herbata (czarna lub zielona), herbaty owocowe, kompoty niskosłodzone, soki owocowe i warzywne (niewskazane przy podwyższonym stężeniu potasu w surowicy krwi), mleko i napoje mleczne (w ograniczonych ilościach ze względu na znaczną zawartość fosforu

Piramida żywieniowa dla osób dializowanych

Niskosodowa ~ Niskopotasowa ~ Niskofosforanowa

W oparciu o źródło „Cooking for David: A Cilinary Dialysis Cookbook”