Część III

• Witam, u męża stwierdzono schyłkową niewydolność nerek. Niedługo wychodzi ze szpitala. Mam pytanie odnośnie diety, czego przestrzegać, jak gotować? Czy można podawać mężowi jakieś suplementy?

W takim przypadku wszystko zależy od zaleceń lekarskich. Jeśli mąż nie został zakwalifikowany do leczenia nerkozastępczego (dializy), powinien stosować dietę niskobiałkową o kaloryczności 30-35 kcal na kilogram należnej masy ciała. Trzeba też nadal pić dużo płynów. Natomiast jeśli lekarz zalecił dializy, dieta musi być zupełnie inna. W menu powinno być dużo białka 1,2 g, niekiedy nawet 1,4 g białka na kilogram masy ciała. Dieta powinna być wysokokaloryczna. Należy też ograniczyć ilość płynów wypijanych każdego dnia. W obu przypadkach najlepiej gotować lekkostrawnie, unikać smażenia, potraw tłustych oraz ostro doprawionych. Sposób gotowania warzyw zależy od poziomu potasu we krwi u męża. Jeśli jest podwyższony lub występuje hiperkalemia, należy stosować podwójne obgotowywanie warzyw, żeby zmniejszyć ilość potasu w potrawie. Jeśli chodzi o zażywanie suplementów, lepiej nie robić tego na własną rękę. Najlepiej skonsultować się z lekarzem prowadzącym, który w razie konieczności, przepisze odpowiedni preparat.

• Jakimi produktami uzupełnię fosforany w diecie?

Bogatym źródłem fosforu w diecie są: pełnoziarniste pieczywo, grube kasze (gryczana, jaglana), nasiona roślin strączkowych, orzechy, siemię lniane, nasiona słonecznika, pestki dyni. Te produkty, zwłaszcza orzechy i nasiona, są jednak dość kaloryczne, dlatego trzeba stosować je z umiarem. Mają one ponad 700 kcal w 100 g. Zaleca się więc, by jeść nie więcej niż 30 g (garść) orzechów dziennie i 1-2 łyżki nasion.

• Jakie potrawy mają niską zawartość potasu?

Potas dość powszechnie występuje w żywności. Na szczęście można zmniejszyć jego ilość w potrawach, gotując żywność, np. warzywa czy mięso w dużej ilości wody. Potas łatwo rozpuszcza się w wodzie i „przechodzi” do wywaru. Niewiele potasu mają potrawy z warzyw gotowanych, np. sałatki jarzynowe, metoda podwójnego gotowania. Oznacza to, że warzywa po obraniu i opłukaniu, trzeba pokroić w kostkę, zalać zimną wodą i pozostawić na kilkadziesiąt minut. Odlać wodę, zalać świeżą wodą i ugotować do miękkości. Warto przy tym pamiętać, że pokrojone warzywa „stracą” więcej potasu niż warzywa gotowane w całości, ze skórą i na parze.

• Co mogą jeść osoby dializowane, które mają za dużo fosforu, potasu i dodatkowo walczą z nadwagą?

W takim przypadku trzeba przede wszystkim jeść regularnie 4-5 niewielkich posiłków dziennie, co 2-3 godziny. To przyśpiesza przemianę materii i ułatwia spalanie tłuszczów. Niestety sporo produktów, które pomagają schudnąć, np. świeże warzywa, czy produkty pełnoziarniste mają dużo fosforu i potasu. Dlatego należy wybierać produkty o niskiej zawartości fosforu, np. jasne żytnie pieczywo). Ważne, by było czerstwe (takie z wczoraj lub przedwczoraj. Z takiego pieczywa można zrobić grzanki lub je po prostu pokroić i wysuszyć. Zawarta w nim skrobia podczas przechowywania zmienia strukturę. Zaczyna działać jak błonnik i wspomaga odchudzanie. Zamiast ziemniaków jeść kasze. Najlepiej gotować je na sypko, w dużej ilości wody. Pomaga to pozbyć się 30-50 proc. potasu i fosforu. Dobre będą warzywa gotowane na chrupko, w dużej ilości wody. Warto też wybierać produkty o stosunkowo niewielkiej ilości potasu i fosforu. Do takich produktów należą: zielona papryka, kapusta pekińska, sałata, zielone ogórki, brukselka, kalafior także czarne jagody, gruszki, jabłka, truskawki, mango, wiśnie oraz cytryna. W walce z nadwagą pomaga także… białko jaja oraz kefir naturalny. Mają niewiele fosforu i potasu, do tego są niskokaloryczne. Białko jaja świetnie nadaje się na omlety oraz jako dodatek do kanapek i sałatek. Zaś kefir to dobra podstawa śniadania oraz świetna odchudzająca przekąska w środku dnia.

• Jak rozszerzać dietę dziecku z niewydolnością nerek uważając na zawartość potasu?

Rozszerzanie diety dziecka z niewydolnością nerek powinno przebiegać podobnie jak u dzieci zdrowych. Różnica dotyczy sposobu przygotowywania posiłków. Zwykle dla dzieci zdrowych zaleca się podawanie warzyw gotowanych na parze. Jednak uważając na potas, lepiej gotować warzywa w wodzie, za pomocą tzw. podwójnego gotowania. Warzywa trzeba obrać, umyć, pokroić na drobne kawałki, zalać zimną wodą i poczekać kilkadziesiąt minut. Potem odlać wodę, zalać czystą i zagotować. Ugotowane warzywa początkowo lepiej zmiksować na papkę, potem podawać po rozdrobnieniu widelcem. Podobnie można przyrządzić cukinię, pietruszkę (korzeń) oraz dynię. Lepiej nie gotować jednak dziecku zup jarzynowych, bo to jedno z najbogatszych źródeł potasu. Podczas gotowania przechodzi on bowiem do wywaru. Podobnie za pomocą gotowania w wodzie można przygotowywać dziecku mięso. Dobrze jest je pokroić przed ugotowaniem, to pozwala „wypłukać” większą ilość potasu z potrawy. Wprowadzając do diety owoce, warto zacząć od jabłka i gruszki. Lepiej unikać banana, bo ma on nawet trzy razy więcej potasu niż jabłko.

• Jak to jest z dietą przy wodonerczu? Czy kawa jest w tym przypadku wykluczona? Czy np. przy wodonerczu nie można brać ze względu na ryzyko uszkodzenia nerek leków na depresję?

Wodonercze to choroba objawiająca się zastojem moczu w nerce. Pojawia się, gdy prawidłowo wyprodukowany mocz jest przechowywany w nerce i nie może zostać całkowicie wydalony. W efekcie nerka ulega niebezpiecznemu poszerzeniu. Kłopoty mogą wywołać różne przyczyny, np. kamienie w moczowodzie, stan zapalny dróg moczowych, rozrost nowotworu lub wrodzone zwężenie lub zagięcie moczowodu. W takim przypadku dieta zależy od przyczyny dolegliwości oraz od stanu nerek. Ocenia się go na podstawie badania kreatyniny i eGFR (wskaźnik przesączania kłębuszkowego). Jeśli nerki pracują gorzej, należy zmienić dietę. Trzeba przy tym pamiętać o odpowiedniej ilości płynów. Ich ilość także zależy od przyczyny dolegliwości i stanu nerek. Jeśli chodzi o kawę. Zdania na temat jej wpływu na nasze zdrowie są podzielone. Są badania, które dowodzą, że regularne picie kawy w niewielkich ilościach (1- 2 filiżanki dziennie) jest korzystne dla nerek. Problem pojawia się przy nadmiarze. Kawa działa bowiem odwadniająco i sprawia, że nerki nie są w stanie prawidłowo funkcjonować. Dodatkowo kawa jest przeciwwskazana przy kamicy nerkowej. Odpowiadając na trzecią część pytania. Decyzję o konieczności odstawienia leków na depresję ze względu na ryzyko uszkodzenia nerek powinien podjąć lekarz.

• Proszę o podanie przykładowych potraw dla 10 letniego chłopca, który stosuje dietę niskobiałkową i nisko potasową.

W takim przypadku dobre będą omlety na białkach z marchewką, szpinakiem lub z owocami, np. gruszką lub jabłkiem. Białko jaja ma stosunkowo niewiele białka, potasu i fosforu. Podobnie jest z kefirem, który można podawać razem z grzankami z niskobiałkowego chleba. Dobry będzie makaron niskobiałkowy z wołowina duszoną w dużej ilości wody z surówka z kapusty pekińskiej lub z sałatą. Dobry będzie domowy kisiel z jabłka na podwieczorek. Zaś na kolację carpaccio z buraka z chudym twarogiem.

• Jakie mięso jest najlepsze dla osób dializowanych kurczak, a może królik?

Dieta osób dializowanych powinna być wysokobiałkowa. Przynajmniej 2/3 białka powinno pochodzić z produktów zwierzęcych. Oba rodzaje mięsa z kurczaka i królika są dobrym jego źródłem Nieco więcej białka (21 g w 100 g) ma mięso królika (cała tuszka). Kurczak (cała tuszka) zawiera 18,5 g białka. Z tym, że pierś kurczaka bez skórki zawiera 21,5 g białka w 100 g. Pod względem zawartości potasu i fosforu oba rodzaje mięsa także niespecjalnie się różnią. Warto natomiast pamiętać, mięso z królika jest polecane dla alergików i jest ono wolne od antybiotyków. Dlatego można je uznać za bezpieczniejsze dla osób dializowanych.

• Czy picie herbaty z pokrzywy obniża poziom mocznika?

Zależy to od tego, co jest przyczyną nadmiaru mocznika w diecie. Mocznik to końcowy produkt przemiany białek w organizmie, który jest wytwarzany głównie w wątrobie, a wydalany przez nerki. Podwyższony poziom mocznika we krwi może świadczyć o pogorszeniu czynności nerek (np. ostrej lub przewlekłej niewydolności nerek) lub wątroby. Przyczyną nadmiaru mocznika może też być: zbyt duża ilość białka w diecie, nadczynność tarczycy, uszkodzenia przewodu pokarmowego, niedrożność, a nawet nowotwory dróg moczowych. Podwyższony poziom mocznika występuje niekiedy podczas leczenia sterydami lub w czasie chemioterapii. Czasem za podwyższony poziom mocznika może odpowiadać również odwodnienie. I to właśnie w tym ostatnim przypadku może być pomocne picie dużej ilości płynów, w tym także herbatki z pokrzywy. Ma ona działanie moczopędne i pomaga zwalczać obrzęki. Niestety w większości przypadków (zwłaszcza przy pogorszeniu czynności nerek) samo picie pokrzywowej herbatki nie spowoduje obniżenia poziomu mocznika. Najlepiej działa wówczas obniżenie ilości białka w diecie, co odciąża chore nerki.

• Jakie przyprawy można używać przy chorobach nerek? Soli nie używam od lat i nie stanowi to dla mnie problemu. Czy mogę jednak dodawać do potraw dla poprawy smaku pieprz, chrzan i musztardę.

Rzeczywiście doprawianie potraw na diecie z minimalna ilością soli lub na diecie bezsolnej to duże wyzwanie. By poprawić ich smak można używać: soku z cytryny, kwasku cytrynowego, niewielkiej ilości cukru, natki pietruszki, koperku, majeranku, rzeżuchy, kminku, melisy, słodkiej papryki, bazylii oraz tymianku. Od czasu do czasu można używać także octu winnego i pieprzu ziołowego. Niestety ostre i pikantne przyprawy, w tym pieprz, papryka ostra, musztarda, chrzan, maggi, kostki bulionowe oraz ziele angielskie i liść laurowy nie są wskazane.

Na pytania odpowiadała Dr inż. AGNIESZKA LECIEJEWSKA – Specjalista Dietetyk